Məlumat bazası

Türk dili İdarəsi (TDK) nədir? (Tarix, təyinat)

Türk dilinin inkişafı və qorunması üçün səy göstərən Türk dekommunizasiya Təşkilatı, rəylər, tənqidlər və mübahisələr alan elmi bir təşkilatdır. Türk dili İdarəsi (TDK) nədir? (Tarix, məqsəd) türk dili İdarəsi (TDK) Baş nazir Atatürkün Ali mədəniyyət, dil və Tarix İnstitutunun bir hissəsidir. Hüquqi şəxs olan dövlət qurumudur. Türk dilinin zənginliyini aşkar etmək məqsədi ilə qurulmuşdur. Deca türk dili də "türk dilini digər dillər arasında ləyaqətlə yüksəltməyə"çalışır. Türk dilini öyrənən və bu tədqiqatların nəticələrini dərc edən bir təşkilatdır. Baş ofisi Ankarada yerləşən Türk Türk TDK, türk dilini zənginləşdirməklə yanaşı, xarici sözlərin türk ekvivalentlərini taparaq dil korrupsiyasının qarşısını almaq üçün səy göstərir. Xarici sözlərlə dolu işarələr, mediada dekommunizasiya, texnoloji korrupsiya ilə mübarizə aparan TDK, tərif və tənqidlərə baxmayaraq 1932-ci ildən bəri vəzifələrini yerinə yetirməyə çalışır. TDK tarixi, Atatürkün əmri ilə 12 İyul 1932-ci ildə yaradılan bir dil elmi müəssisəsidir. İlk qurulduğu zaman "türk dili öyrənmə Cəmiyyəti"adlanırdı. Mustafa Kamal Atatürk 1932-ci ildən ölümünə qədər qurumda "qurucu baş direktor və vəkil" olaraq çalışdı. Onun digər qurucuları dövrün tanınmış yazıçıları Sami Rifat Horozku, Rushen əşrəf Unaidin, Cəlal Sahir Erosan və Yakup Kadri Karaosmanoğlu idi, hamısı millət vəkili idi. Qurumun ilk prezidenti Sami Rifat Horozku idi. İsmət İnönü, Atatürkün ölümündən sonra 25 dekabr 1973-cü ilə qədər "müdafiə prezidenti" vəzifəsini icra etdi. TDK ilə əlaqəli bəzi vacib tarixləri aşağıdakı kimi sadalaya bilərik; Oktyabr sentyabr 1932, 26 Dec. - 5 dek.. Dolmabahçe Sarayında türkdilli ölkələrin ilk Kurultayı keçirildi. Kurultayda "Dil, qrammatika, sintaksis, tərtib, dilçilik, filologiya, etimologiya və nəşr"bölmələri üzrə tədqiqatların aparılmasına qərar verildi. Sonrakı çıxışlarda bu filialların bəziləri bölündü, bəziləri yenidən birləşdirildi; lakin əsas dam dəyişdirilmədi. Sentyabrın 26-da, birinci dil qurultayının açılış günündə hər il "Dil Bayramı"qeyd olunur. 1934-cü ildə keçirilən kurultayda Cəmiyyətin adı "türk dilinin tədqiqat müəssisəsi"olaraq dəyişdirildi. 1936-cı ildə kurultayda qurumun adı "Türk Dil Qurumu"olaraq dəyişdirildi. "Atatürkün sağlamlığı" nda lüğətin nəzərdən keçirilməsi və tərtib edilməsi üzərində iş başladı. 1940-cı illərdə Lugati t-Türk Divanı və Kutadgu Biligin əsərləri nəşr olundu. Türk dek" Öz Türk " Atatürkün ölümündən sonra türk ziyalıları arasında mübahisələrə səbəb oldu. TDK 1983-cü ilə qədər bu cərəyana rəhbərlik etməyə davam etdi. 1940-cı ildə TDK "ictimai faydalı cəmiyyətlər"statusunu aldı. Quruma ayırmalar 1951-ci ildə demokratik hökumət tərəfindən dayandırıldı. 1983-cü ildə, 1982-ci il Konstitusiyasının qəbulundan sonra TDK və Türk Tarix Cəmiyyəti Atatürkün Ali mədəniyyət, dil və Tarix İnstitutunun himayəsi altında milliləşdirildi və dərnəyin hüquqi şəxsinə xitam verildi. Atatürk 5 Noyabr 1-cı ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin (parlamentinin) 1936-cı sədri seçildi. semestr 2. Qanunvericilik ilinə giriş sözündə Türk Dil Qurumu və Türk Tarix Cəmiyyəti haqqında bunları söylədi: "Türk Tarix Cəmiyyətinin və Türk Dil Cəmiyyətinin hər gün yeni real üfüqlər açan ciddi və yorulmaz işlərini təriflə qeyd etmək istərdim. Əminliklə deyə bilərəm ki, bu iki milli qurum, tariximiz və dilimiz, qaranlıq dərinliklərdə unudulmuş, dünya mədəniyyətində bir başlanğıcdır və yalnız türk millətini deyil, bütün elmi dünyanı maraq doğuran və oyandıran müqəddəs bir missiyanı yerinə yetirir.məqbul elmi sənədlərlə ortaya qoyur."1955-19 Dec arasında TDK müxtəlif sahələrdə mükafatlar verdi. Mükafatlar 1983-cü ildə Atatürkün Ali mədəniyyət, dil və Tarix İnstitutu tərəfindən təsis edildikdən sonra ləğv edildi. TDK mükafatını qazanan məşhur adlardan bəziləri bunlardır; Emre Kongar (1977 elm mükafatı), Behchet Nəcatigil (1964 sənət mükafatı), Kamal Tahir (1968 roman mükafatı), Orhan Kamal (1969 hekayə mükafatı), əziz Nesin (1970 oyun mükafatı), Çetin Altan (1978 inşa və tənqid mükafatı). Onun məqsədi və layihələri türk dili öyrənmə Cəmiyyəti Dekommunizasiya edildikdə, məqsədi "türk dilinin gözəlliyini və kimliyini ortaya qoymaq və yer dilləri arasında layiqli bir yüksəkliyə qaldırmaq"olaraq təyin olundu. TDK-nın bu günə qədər hədəflərini aşağıdakı kimi adlarla sadalaya bilərik; türk dilini elm, mədəniyyət, ədəbiyyat və tədris dili kimi inkişaf etdirmək və populyarlaşdırmaq. Türk dilinin bütün sahələrdə düzgün, gözəl və səmərəli istifadəsinə töhfə vermək. Türk dilinin zənginliyinin qorunub saxlanılmasını və işlənməsini və gələcək nəsillərə ötürülməsini təmin etmək. Akademik İnfrastrukturu və institusional avadanlıqları gücləndirərək qurumun türk dilində elmi səriştəsini nümayiş etdirmək. TDK daxilində bu məqsədlər daxilində elmi araşdırmalar aparan bölmələr var: türk yazılı dilləri və ləhcələri bölməsi, türk dilinin təhsili və tədrisi bölməsi, yazılar bölməsi, lüğətlər bölməsi, nəşrlər və təbliğat bölməsi, dilçilik və qrammatika bölməsi. Mövcud TDK layihələrinə aşağıdakılar daxildir; Türk türkcəsas əsərlərin xarici dillərə tərcüməsi, Türk etimoloji lüğətinin hazırlanması, Türk işarə dili sisteminin yaradılması, işarə dili lüğətinin hazırlanması, əcnəbilərə türk dilinin distant tədris metodu ilə tədrisi üçün proqram təminatı, müxtəlif mədəniyyətlərin əsas fikir və elm əsərlərinin türk dilinə tərcüməsi, sənədli film və Türk dilində film istehsalı ilə bağlı ... Təklif etdiyi Türk türkcəsi olan TDK, türk dilinin təhrif olunmasının qarşısını almaq üçün türk xalqının dilinə daxil olan bəzi xarici sözlərin türk ekvivalentlərini tapır. Bəzi xarici sözlər TDK çərçivəsində xarici sözlərə uyğun işçi qrupu tərəfindən vətəndaşlardan gələn təkliflər nəzərə alınmaqla türkləşdirilir. Türk qarşılıqlı sözlərini təyin edərkən sözlərin qısaldılması ehtimalı, qısaltmanın başqa bir sözün mənası ilə qarışıb-qarışmaması, tələffüzü və cəmiyyətdəki əks olunması nəzərə alınır. Bölmələrindən başqa, TDK vətəndaşlardan "Türk həmkarları"ilə bağlı təkliflər də alır. TDK tərəfindən təyin olunan bir çox türk həmkarına üstünlük verilə bilməz. Beləliklə, dildə sabitlənmiş xarici sözlərdən imtina etmək asan deyil. Bunun səbəbi də mədəni korrupsiya ilə əlaqədardır. Beləliklə, mədəniyyətlər uzaqlaşdıqca dil uzaqlaşır. Bu səbəbdən TDK-nın türk dilini zənginləşdirmək və qorumaq uğrunda mübarizəsi əhalinin dəstəyinə birbaşa nisbətdə dəyişir. Sentyabr 2017-ci ildə türk, TDK, nəhayət, etdiyi məlumatlarla bəzi xarici sözlərin türk ekvivalentlərini təyin etdiyini açıqladı. Bu sözlər və onların türk ekvivalentləri bunlardır: neft (soba yağı), təbii qaz (soba qazı), SMS (qısa məlumat, qısa xəbərlər), hyperloop (sürətli pətək), smoothie (karsanbach), Julien (lent üyütmə), mağaza (sarğı pərdəsi). TDK-nın bəzi xarici sözlər üçün təyin etdiyi, lakin tez-tez istifadə olunmayan Türk ekvivalentlərini də vurğulaya bilərik; emblem (təyinat), başlıq (başlıq), şəhərətrafı (yerli), dolama yol (körpü), billboard (reklam), çip (çip), dart (ox), duayen (ağsaqqal), Ekspres (Şəxsi elçi), Qul (Tövlə), Gurme (cəhd edə bilər), xoşbəxt saat (endirim saat), əvvəlcədən ödəmə (etibar), klip (görmə), işıq (qardaşı oğlu), lot (çimdik), metroseksual (baxımlı kişi), migren (baş ağrısının yarısı), naviqasiya (yol), qəlyanaltılar (yemək altında), çaxnaşma (qorxu), əsas vaxt (qızıl saat), raket (zərbə), reenkarnasiya (ruhun miqrasiyası), özünə qulluq (seçim), sürpriz (sürpriz), dəhşət (ildırım), tirbuşon (vida), tribuna (forma), turbulentlik (vida), ultrasəs (əks), voleybol (uçan top), qol (keçid). Dövri nəşrlər TDK - da bir neçə dövri nəşr var. İlk sayı 1951-ci ilin oktyabrında nəşr olunan "Türk dili" dil və ədəbi jurnalı aylıq bir jurnaldır. Yarım ildə bir dəfə nəşr olunan" Türk Dünyası dil və ədəbiyyat jurnalı " beynəlxalq bir araşdırma jurnalıdır. Qazax, qırğız, tatar və digər türk icmalarının dil və ədəbiyyatla bağlı araşdırmalarını dərc edir. "Türk Dil araşdırmaları illiyi-uydurma" ildə bir dəfə nəşr olunan və elmi tədqiqatları özündə cəmləşdirən bir illik kitabdır. TDK həmçinin hər il 30-40 elmi məqalə dərc edir. Lüğətlər TDK-market, online site, internet də istifadə edə bilərsiniz 14 müxtəlif lüğət, sayəsində: aktual Türk dili lüğət, səs Türk dili lüğət, böyük türk dili lüğət əlaqə adları lüğət türk ləhcəsi lüğət, Qərb rus mənşəli söz lüğəti, elm və incəsənət terminləri lüğəti, lüğət tərtib (Türkiyə ağız-İngilis dili lüğəti), lüğət, atalar sözləri və deyimlər, tarama lüğət, türk dili lüğəti, işarə dili, beynəlxalq Metrologiya lüğət, tibb və əczaçılıq lüğət, tibb bacısı lüğət, yazım denetleyicisi, LexiQamus: Osmanlı sözü həlledicidir. TDK əsaslı mübahisə TDK siyasi və cari mövzularda müxtəlif müzakirələrin mərkəzində olmuşdur. TDK-nın bəzi təklifləri mübahisələrə səbəb olsa da, bəzən tənqidlər əsassız iddialarla onları vurdu. Bunlardan bəziləri daxildir; Suriyadakı vətəndaş müharibəsi ilə bağlı xəbərlərdə Suriya prezidenti Bəşər əsədin adı bəzi mediada "Bəşər əsəd"kimi istifadə edilmişdir. Bunun üzərinə TDK "Bəşər əsəd"adını təklif etdi. 2012-2013-cü illərdə Misirdəki etirazlardan sonra Prezident Məhəmməd Mursi vəzifəsindən uzaqlaşdırıldıqdan sonra TDK "dövlət çevrilişi"tərifini dəyişdirdiyinə görə tənqid olundu. TDK bəyanatda bu iddianı təkzib etdi. 2013-cü ildə Gezi hadisələrini tənqid edən o vaxtkı baş nazir Rəcəb Tayyib ərdoğan fəalları "talançılar"adlandırdı. Bundan əlavə, TDK-nın "talançı" sözünün mənasını "başqasının əmlakını götürən, soyan, soyan, soyan, soyan" dan "nizama qarşı davranan, qaydanı pozan, soyğunçu"ya dəyişdirdiyi iddia edildi. TDK bu iddianı rədd etdi və heç bir dəyişiklik edilmədiyini bildirdi. 2015-ci ilin mart ayında "əlçatan" sözünün "asanlıqla flört edən (qadın) tanışlığa hazır olması uzun mübahisələrə səbəb oldu. Bundan əlavə, TDK bildirir: "leksikoqrafın vəzifəsi sözün özündə, masada yeni bir məna vermək deyil, yazılı və gündəlik dillərdə istifadəsinə baxaraq mövcud olanı taparaq lüğətdə əks etdirməkdir."O, formada bəyanat verdi.